Erna Sassen toonde in het verleden al meermaals haar grote talent als auteur van young adult-romans. Dat doet ze nu opnieuw met Neem nooit een beste vriend, een los te lezen vervolg op het met de Nienke van Hichtumprijs bekroonde en alom bejubelde Zonder titel, waarover ik eerder schreef: ‘Een verbijsterend goede young adult-roman!’
Hoofdpersoon in Neem nooit een beste vriend is opnieuw Joshua, de introverte ik-verteller uit Zonder titel, die van 2 havo naar 3 vmbo moest, waar het flink wennen was aan zijn stoere en grofgebekte nieuwe klasgenoten. Tot overmaat van ramp miste hij zijn boezemvriendin Zihan, die naar Irak was teruggekeerd voor een gedwongen huwelijk met haar neef.
Joshua, in dit tweede boek ondertussen zeventien, vindt zichzelf wél een watje maar geen nerd, al wordt hij door zijn vrienden ‘Rembrandt’ genoemd omdat hij prachtig kan tekenen en van kunst houdt. Die vrienden, Dylan en Sergio, die ook in Neem nooit een beste vriend een belangrijke rol spelen, zijn op veel vlakken Joshua’s tegenpolen: stoere, grofgebekte lefgozers, die aan kickbocken doen en vol tattoos staan.
‘Voor Sergio en Dylan had ik nog nooit een vriend gehad, dus het werd een compleet nieuwe ervaring. Ik moest een beetje wennen aan al die blauwe plekken die inherent zijn aan het hebben van vrienden die trainen om wereldkampioen kickboksen te worden, maar verder was ik voornamelijk blij.’
Dylan heeft aan een traumatische gebeurtenis uit zijn verleden een behoorlijk groot agressieprobleem overgehouden, ‘waar hij niks aan kan doen maar die wel lastig is voor mensen die per ongeluk agressie opwekken, bijvoorbeeld doordat ze eruitzien als een nerd’. De knappe Sergio klust niet alleen bij als vakkenvuller in een supermarkt, maar ook als sekswerker en doet het voor geld met vrouwen én mannen, wat homohater Dylan dan weer smerig vindt. De drie jongens vormen een opmerkelijk, om niet te zeggen onwaarschijnlijk trio.
En dan is er nog Lindsey. Bloedmooi, wulps, altijd even schaars en uitdagend gekleed. Ze brengt alle jongens het hoofd op hol, verleidt mannelijke leerkrachten, gaat met zowat iedereen naar bed en wil pornoactrice worden. Maar wanneer de smoorverliefde Joshua vraagt om voor hem te poseren, daagt ze op in een allesbehalve sexy rood-zwart geblokte pyjama en zonder make-up. Ze voelt zich helemaal op haar gemak in die rol, en toont Joshua een kant van zichzelf die niemand anders ooit te zien kreeg.
Het lijken behoorlijke stereotiepe personages, maar Erna Sassen slaagt er wonderwel in er personages van vlees en bloed van te maken. Ze weet als geen ander de leefwereld van jongeren te vatten in hun eigen taal, die in Neem nooit een beste vriend nog rauwer, grover en directer is dan in Zonder titel. Er wordt gevloekt, gescholden en geprovoceerd dat het een (niet zo) lieve lust is, en het is Sassens grote verdienste dat het nergens ongeloofwaardig klinkt – wat in andere young adults wel eens wil gebeuren. Integendeel, je hoort ze zo spreken, de jongeren van Erna Sassen.
Sterk is ook hoe Sassen de tekst en de dialogen doorspekt met leuke grapjes, donkere humor, hilarische situaties en originele en treffende beelden en vergelijkingen:
‘Na anderhalve week zoenen voel ik me net een voordeelpak illegale mortierbommen naast de open haard.’
Zo ontstaat een indringend en diepmenselijk beeld van vier jongeren en van de overrompelende en verwarrende periode die de adolescentie is. De personages in Neem nooit een beste vriend zijn zoekend, op zoek naar wie ze zelf zijn, naar hun seksuele identiteit en hoe ze die kunnen vormgeven. Ondanks hun stoere uiterlijk en soms grove taalgebruik hunkeren ze naar vriendschap, liefde, intimiteit, geborgenheid – al weten ze in al hun onzekerheid en onhandigheid vaak niet hoe ze met die verlangen om moeten gaan. Ruwe, soms erg ruwe bolsters zijn het, maar de pit die Sassen weet bloot te leggen is blank en zacht.
Sassen schuwt overigens geen enkel onderwerp. Identiteit, gender, liefde, seksualiteit, seksuele oriëntatie en vriendschap zijn enkele hoofdthema’s, maar ook sexting, porno, sekswerk en anorexia passeren de revue, op een open en taboeloze manier. Geen taboes, wél alertheid voor gevoeligheden in de hedendaagse samenleving. Joshua’s oudere broer Kobus brengt een woke toets in het verhaal, wanneer hij zijn broer en diens vrienden erop wijst dat ze écht geen feest met als thema Lekkere Wijven kunnen organiseren. Dat is ‘beledigend voor transpersonen en crossdressers’.
‘En het is bovendien seksistisch,’ voegde hij eraan toe.
‘Hoezo dat?!’
‘Nou!’ Hij liet een pauze vallen waarin ik waarschijnlijk het antwoord zelf had moeten verzinnen. ‘Dat het meteen weer een LEKKER wijf moet zijn!’
‘Had je liever Lelijk wijf gehad dan?’ vroeg ik verbaasd.
Nou… dat wist-ie niet zeker, maar misschien was dat wel beter geweest ja, want op deze manier maakte ik ‘de vrouw tot een geseksualiseerd object’.
Ook culturele toe-eigening is uit den boze, stelt Kobus, en dus kan zijn, witte, broer niet naar het feest als Beyoncé. Ook nu blijkt weer dat humor nooit ver weg is bij Erna Sassen:
‘Maar je mag je niet zwart schminken!!!’ schreeuwde hij.
‘Dat ga ik toch ook helemaal niet do, idioot! Denk je dat ik dom ben of zo!?’ brulde ik.
‘O.’ Hij was even stil. ‘Oké…’
‘Ik ga gewoon als roetveeg-Beyoncé.’
Ook in de schetsen en tekeningen van Martijn van der Linden zitten veel grapjes en knipoogjes, naar bekende kunstwerken, maar ook naar bijvoorbeeld het prentenboek Max en de Maximonsters. De illustraties zijn trouwens veel meer dan alleen maar prentjes bij het verhaal. Ze maken er wezenlijk deel van uit, want net als in Zonder titel zijn het de tekeningen die Joshua als uitlaatklep maakt. Mooi is hoe de groeiende liefde voor Lindsey ook steeds meer vorm krijgt in Joshua’s kunstwerken.
Neem nooit een beste vriend is een ijzersterke young adult-roman, waarin Erna Sassen op knappe wijze de leefwereld en de gevoelens van jongeren van nu weet te beschrijven, met geloofwaardige personages en in een authentieke, hedendaagse taal.
Erna Sassen: Neem nooit een beste vriend, Leopold, Amsterdam, 2023.
Illustraties van Martijn van der Linden.
ISBN 9789025884215.
