Het touw en de waarheid van Marco Kunst begint bijzonder sterk, met een rechtstreekse aanspreking van de lezer:
‘Heb je weleens de zon in zee zien ondergaan? Op zo’n warme zomeravond, zittend in het zachte zand, golfjes likkend aan het strand alsof het roomijs was, met laat licht als honing op het slaperige water? Vast wel. In de verte blafte nog een hond, bijna iedereen was al weg, maar jij zat daar goed.’
Het moment dat Kunst vervolgens in gloedvolle zinnen evoceert, is het uur waarop de zee woorden lijkt te fluisteren. Woorden die niet van de zee zelf komen, maar woorden die van heel ver weg, van over het water komen en die de zee doorgeeft:
‘Je hoorde eerst vooral geroezemoes van duizend stemmen door elkaar. Daarna hoorde je de afzonderlijke stemmen: blije stemmen, droeve stemmen, stemmen van kinderen, stemmen van grijsaards, en iedere stem vertelde een ander verhaal. Evenveel verhalen als er stemmen waren, evenveel stemmen als er mensen zijn.’
Net zo, vervolgt Kunst, zijn de verhalen van Kyra en Ylan op een zwoele zomeravond aan zee bij hem komen aanwaaien. Twee bijzondere verhalen van op een onbestemde plek, in een onbepaalde tijd. Nog voor hij over de lotgevallen van de twee begint te vertellen, ben je als lezer al in het verhaal gezogen, zo intrigerend, zo knap geschreven, zo bezwerend, zo betoverend bijna zijn die eerste alinea’s.
Kunst laat Ylan en Kyra afwisselend aan het woord. Ylan woont al sinds zijn prille kindertijd op Skribe, een rotseiland in het noorden, waar hij, zo is hem verteld, op een dag is komen aandrijven. Het is een onherbergzame plek, kil, grauw, omring door een woeste, bulderende zee die schuimend op de klippen slaat. ‘Zelden zweeg de zee, nooit kwam de wind tot rust.’ Ylan woont er in het klooster bij monniken, die hun dagen doorbrengen met lezen, op zoek naar ‘de waarheid’.
‘Altijd en overal klonken hun stemmen, droog en lispelend, streng en bezwerend. Verder hoorde je vooral pennen krassen, op papier en perkament. De monniken dachten na over de wereld en alles wat áchter de wereld schuil zou gaan. Ieder woord riep duizend andere op, want ieder woord moest tenslotte heel precies begrepen worden, en zo ging het maar door, dag in dag uit, jaar na jaar, een niet te stuiten vloed van woorden. Alles in dienst van de waarheid, want daar waren de monniken van Skribe al eeuwen naar op zoek.’
Twee compleet verschillende werelden
Nadat de abt van het klooster de jongen heeft leren lezen, krijgt ook Ylan een eigen, groot en zwaar boek waarin hij op zoek moet gaan. Ook al begrijpt hij maar weinig van de woorden in het boek, hij leest en leest en leest. Als hij ooit de waarheid tegenkomt, zal hij haar herkennen verzekeren de monniken hem. “Zo werkt dat.”
Het zuidelijk gelegen eiland waar Kyra woont, is helemaal anders: een glooiende heuvel die geleidelijk oprijst uit zee, met zonnige stranden en dichte bossen. En vooral: een eiland dat barst van de kleuren.
‘Waar je maar keek waren kleuren in duizend tinten te onderscheiden, in de bomen en planten, in de rotsen, in de dorre bladeren op de bosgrond, in de schaduwen en in de poeltjes op het strand. Een rijkdom aan kleuren die mee veranderde met de loop van de zon aan de hemel.’
Het contrast met Skribe kan niet groter zijn.
Sinds de dood van haar grootmoeder leeft Kyra in haar eentje op het eiland en verft ze er stoffen in alle kleuren van de regenboog. Anders dan Ylan heeft ze niet veel woorden, want zij en haar grootmoeder deden niet aan praten. Ze hadden genoeg aan kleuren, die immers genoeg zeggen.
‘Zo was Kyra In de loop der jaren de meeste woorden vergeten – de taal die ze langgeleden had geleerd, toen er meer mensen op het eiland woonden.’
Zonder haar grootmoeder voelt Kyra zich ongelooflijk eenzaam, ‘moederziel en grootmoederziel verlaten’. En wanneer haar kleurrijke huisje tweemaal geplunderd wordt, is haar ontreddering compleet.
Onafhankelijk van elkaar besluiten de twee jongeren te breken met hun oude leven en het roer drastisch om te gooien. Kyra beseft dat ze de eenzaamheid alleen kan doorbreken door het eiland te verlaten, Ylan gelooft niet langer dat de waarheid in zijn boek te vinden is, gooit het in zee en vertrekt zelf in een klein roeibootje. Kyra bouwt een vlot, dat ze met een veelkleurig touw vastmaakt aan de bougainville waaronder ze haar grootmoeder begraven had.
Episch gevecht
Het vervolg laat zich raden: de twee komen elkaar tegen op volle zee, op de plek waar de zeestromen uit het noorden en zuiden op elkaar botsen. Nog voor hij Kyra ontmoet, vindt Ylan al haar touw. Ylan, die op Skribe geen kleuren kende, alleen zwart, grijs, donkerbruin en wat grijsgroen, is als betoverd door de vele kleuren, die in he lang vergeten herinneringen wakker maken. Het diepe rood herinnert hem aan de zuurzoete appeltjes op de voorraadzolder van het huis waar hij geboren is, orane aan de kleur van zijn moeders haar, bruin aan de ogen van zijn zus…
De ontmoeting van Ylan en Kyra gaat gepaard met een episch gevecht tussen twee zeemonsters, de walvis Livyatan en de inktvis Kraken, die al eeuwen strijd leveren tegen elkaar. Op zich een spannend gegeven, dat echter meteen ook de zwakke plek van dit boek blootlegt. Marco Kunst weet de titanenstrijd tussen de twee mythische zeemonsters niet echt te integreren in het verhaal van Ylan en Kyra en laat deze episode wat verzanden in symboliek.
Mutatis mutandis geldt dit een beetje voor het hele boek. Het touw en de waarheid is strikt genomen een avonturenverhaal, het verhaal van niet één maar twee queestes. Kunst heeft zijn relaas van die twee queestes opgebouwd rond een web van tegenstellingen. Ylan en Kyra zijn elkaars tegenpolen. Ylan woont op een eilandrots in het noorden, Kyra op een glooiend eiland in het zuiden. Ylans leven draait om woorden, Kyra vergeet steeds meer van haar taal. Kyra’s wereld is er een van kleuren, die van Ylan is is zwart-wit. Enzoverder. Het zijn tegenstellingen die een grote mate van symboliek in zich dragen.
Het boek is echter zo nadrukkelijk symmetrisch opgebouwd rond die bijzonder prominente tegenstellingen dat het verhaal en de spanning er wat onder lijden.
Talig talent
Heel symbolisch is ook het kleurrijke touw dat de twee uiteindelijk samen brengt, maar dat elk van hen ook verbindt met het eigen verleden. En al konden de levens van Ylan en Kyra niet meer van elkaar verschillen, ze hebben wel met elkaar gemeen dat ze allebei verschrikkelijke dingen hebben meegemaakt in het verleden. Ze zijn allebei hun familie kwijtgeraakt – al herinneren ze er zich niet veel van. Bij Ylan zijn het de kleuren van Kyra’s touw die de herinneringen naar boven brengen, bij Kyra zijn het net de woorden van Ylan die dat doen.
‘Met ieder woord dat de jongen sprak, kwamen er woorden bij haar terug. Maar niet alleen de woorden die hij zei, het was of iedere woord honderd andere in haar wakker schudde. Het duizelde haar, er gingen deuren open die jarenlang gesloten waren geweest. De woorden voelden niet als vrienden, maar als een leger van oude vijanden dat plots de grens over trekt vanuit een naargeestig land. Want met de woorden kwamen de herinneringen, een vloedgolf aan herinneringen.’
Bovenstaand citaat is maar een van de ontelbare voorbeelden van datgene waaraan dit boek echt zijn kracht ontleent: het grote talige talent van Marco Kunst. Zijn zinnen fluisteren en zingen, bruisen en dartelen. Ze zijn beeldend, muzikaal, poëtisch, vol creatieve vondsten en taalspelletjes. Ze suggereren meer dan er staat en prikkelen de verbeelding. Want Kunst laat veel open, tussen de prachtige regels valt nog veel meer te lezen. Net als Ylan moet de lezer zelf op zoek naar betekenis:
‘De waarheid komt in duizend gestalten. Het is aan de lezer om haar te herkennen en betekenis te geven. Woorden op zich betekenen niets.’
Toch balanceert Kunst ook hier op een slap koord en dreigt hij er af en toe wel eens af te vallen. Een prachtige stijl en taalgebruik en veel lege plekken mogen dan grote literaire kwaliteiten zijn, hier en daar verzanden ze in mooischrijverij ten koste van het verhaal.
Minstens even mooi als de schitterende zinnen van Marco Kunst zijn de talrijke prenten van Jeska Verstegen. Na twee bladzijden tekst volgt steeds een spread met een illustratie, nu eens in de sombere, grauwe tinten van Ylans wereld op het kloostereiland, dan weer in de uitbundige kleurenpracht van Kyra’s leefwereld. Verstegens kleurgebruik is fenomenaal, en veel van haar illustraties hebben een grote evocatieve kracht. Prachtig is bijvoorbeeld de prent waarop Ylan middenin een donkerblauwe zee op vanuit zijn roeibootje het rode touw vastgrijpt. Met slechts een klein beetje rood weet Verstegen hier een groot gevoel van hoop te suggereren. Tekst en illustraties vullen elkaar perfect aan, de symbiose is compleet.
Het touw en de waarheid is een boek dat zich niet zomaar prijsgeeft. Tekst en illustraties nodigen uit tot langzaam en aandachtig lezen en kijken en ontdekken hoe woord en beeld een ontroerend, sprookjesachtig en filosofisch verhaal vertellen over verleden, verlies, herinneringen, eenzaamheid, trauma en innerlijke demonen, maar ook over liefde en de helende kracht van verhalen.
Marco Kunst: Het touw en de waarheid, Lemniscaat, 2023.
Illustraties van Jeska Verstegen.
ISBN 9789047714934.
Benieuwd naar dit boek? Bekijk dan zeker deze boektrailer.
