Voor een kind dat nog maar net komt kijken in het leven, is de wereld een wonderbaarlijke plek, propvol nog onbekende dingen. Raak er maar eens wijs uit. Toen Oliver Jeffers voor het eerst vader werd, maakte hij het boek Samen hier. Wijs worden uit de wereld, dat hij opdroeg aan zijn zoontje Harland: ‘Dit boek schreef ik in de eerste twee maanden van je leven, om je te helpen begrijpen hoe alles in elkaar zit.’ Hij voegt aan die opdracht nog toe: ‘Dit zijn de dingen waarvan ik denk dat je ze moet weten.’
Jeffers neemt de lezer mee op een rondleiding, zoals hij het zelf noemt. Maar noem het gerust een ontdekkingstocht, want in dit boek valt er veel te ontdekken. Die tocht start in ons zonnestelsel. Meteen al op de eerste spread, die anders dan in zijn vorige boeken geen fictieve wereld verbeeldt, maar informatie geeft over dat zonnestelsel van ons, is de hand van Jeffers herkenbaar, in de handgeschreven woorden, de doorhalingen en verbeteringen, en vooral de kenmerkende lichte, droge humor. Want bij ‘ons zonnestelsel’ staat een asteriskje dat naar een opmerking rechts onderaan verwijst: ‘waarschijnlijk niet op schaal’. Het is de eerste keer van vele dat ik grinnik bij het kijken naar de prenten.
Vervolgens zoomt Jeffers in op de aarde: ‘Welkom op deze planeet. We noemen haar aarde. Op die grote bol die door het heelal zweeft, daar leven wij.’ En op die bol is er veel te doen en te zien. Jeffers vertelt over en toont de aarde, met het land, de zee en de lucht, die behoorlijk ingewikkeld in elkaar zit, met de atmosfeer, de ‘stratodinges, de sterren, de sterrenbeelden, de melkweg… Een ijsberg is bevroren water, sneeuw is bevroren vallend water, regen is gewoon vallend water, en wolken zijn zwevend water. Na dit minicursusje kosmologie, aardrijkskunde en natuurkunde is het de beurt aan de biologie. Jeffers toont hoe het lichaam van mensen er vanbinnen en vanbuiten uitziet, geeft en passant op zijn onnavolgbare humoristische manier wat advies mee (‘Wees er voorzichtig mee, want de meeste onderdelen groeien niet meer aan’ – op nagels en haar na) en een summiere gebruiksaanwijzing: ‘Wat mensen niet mogen vergeten is dat ze op tijd moeten eten en drinken, en dat ze warm moeten blijven.’ Zo simpel is. Maar vooral toont Jeffers op een een spread vol details dat mensen er zijn ‘in alle vormen, maten en kleuren’. Die kleuren mag je gerust letterlijk nemen, want naast de ons bekende huidskleuren duiken er ook paarse, groene, oranje… figuurtjes op.
De prent is één grote ode aan de diversiteit van onze samenleving: onder een vrouw in een boerka zie je een lesbisch bruidspaar, een punker met grasgroene hanenkam nipt voorzichtig van een kopje thee, terwijl een kok vol tatoeages een enkele broccoliroosje wokt en een rijkelijk gedecoreerde Afrikaanse legeraanvoerder in vol uniformornaat van een roze ijsje geniet… Maar: ‘laat je niet foppen, we zijn allemaal mensen’. Het is een prent waar je maar niet op uitgekeken raakt, net als op de volgende spread, die de rijke variatie van het dierenrijk afbeeldt, inclusief een dodo, die zich toch niet helemaal op zijn gemak voelt in dit bonte levendige gezelschap.
Op de prachtige prenten strooit Jeffers af en toe nog met wat goede raad: ‘[dieren] kunnen niet praten, maar dat is geen reden om niet lief voor ze te zijn’. En: ‘Nou, dat is onze aarde. Zorg goed voor haar, want we hebben er maar eentje.’ Dergelijke expliciete, niet mis te verstane richtlijnen, die niets aan de verbeelding overlaten, zouden makkelijk kunnen verzanden in boodschapperig gemoraliseer. Maar dat is buiten de fantasievolle illustraties, de oprecht warme toon en de humoristische details gerekend. Het is een slap koord, maar Jeffers bewandelt ze moeiteloos.
De mooiste boodschap komt op het einde van het boek, wanneer een vaderfiguur een baby in de armen houdt, onder ruimtelichamen die plots getransformeerd zijn in een mobiel, en hem geruststelt dat het kind met alle vragen naar hem toe mag komen, hij is ‘nooit ver weg’.
‘En mocht ik even niet in de buurt zijn…dan kun je het altijd aan iemand anders vragen. Op aarde ben je nooit alleen.’
Naast de vader en het kind, staan de moeder, wat familieleden en een eindeloze rij kleurrijke mensen die zich tot in het oneindige lijkt uit te strekken. Nooit zag ik de wijsheid ‘It takes a village to raise a child’ mooier verbeeld dan in deze ijzersterke illustratie. Een dorp, of misschien wel de mensheid.
Samen hier is een ode aan de unieke maar fragiele schoonheid van onze planeet en aan de rijkdom van een diverse en menselijke samenleving. Jeffers houdt zich daarbij verre van een schoolmeesterachtig opgestoken wijsvingertje. Zijn gebruiksaanwijzing voor het leven op onze planeet getuigt van een optimistisch geloof in de goedheid van een leven vol vriendelijkheid, compassie en respect. Een hartverwarmend pareltje.
Oliver Jeffers: Samen hier. Wijs worden uit de wereld, De Fontein, 2018. ISBN 9789026146565.
Vert. van: Here We Are: Notes for Living on Planet Earth door Marjolein Algera.
ISBN 9789026146565.
De Amerikaanse uitgeverij van Oliver Jeffers maakte een prachtige trailer voor dit boek, die je een mooi voorproefje geeft.
In dit filmpje vertelt Oliver Jeffers over zijn jeugd in Belfast en over het tot stand komen van Samen hier.
Lees meer over dit boek in het interview dat The Guardian had met Oliver Jeffers.
Als je dit boek graag las, vind je Als je naar de aarde komt van Sophie Blackwell misschien ook wel leuk. En wie weet vind je in dat boek wel de verwijzing naar dit boek van Oliver Jeffers…
