‘De aardbol leek in alle windrichtingen doorkruist en minutieus in kaart gebracht. Maar er bleek iets over het hoofd te zijn gezien, iets aan de atlassen te zijn ontsnapt. Een heel continent nog wel: Terra Ultima.’
Uitgangspunt van het bijzondere Terra Ultima. De ontdekking van een onbekend continent is de ontdekking die Raoul Deleo, ‘ontdekkingsreiziger’, heeft gedaan: hij heeft, in zijn eentje, een nieuw continent ontdekt, ‘ergens tussen Azië en Alaska’, dat hij de naam ‘Terra Ultima’- wat zoveel betekent als ‘de laatste wereld’ – heeft gegeven.
Waar Terra Ultima precies ligt, weet niemand behalve Deleo zelf, en die zwijgt als het graf. Wel geeft hij aan zijn collega-ontdekkingsreiziger Dr. Noah J. Stern – bioloog en Erelid van het Koninklijk Genootschap der Wetenschappen – toegang tot zijn omvangrijke archief, met de vraag of hij verslag wil uitbrengen van de expedities die Deleo heeft ondernomen. Voor Stern is het archief ‘alsof ik een kijkdoos binnenvoer. Alsof iemand bergen uit groen karton had geknipt en ze schuin achter elkaar in een helderblauwe zee had gestoken.’ Hij brengt verslag uit van Deleo’s expedities en van de wonderlijke diersoorten die die laatste in Ultima Terra heeft aangetroffen.
En dat zijn er nogal wat. Want op dit ongerepte continent kon de natuur, niet gehinderd door enig menselijk ingrijpen, eeuwenlang ongestoord haar gang gaan, wat tot bijzondere creaturen heeft geleid, vaak vreemde, grillige combinaties van dieren en soms ook planten die we al kennen: de olifeniks, de konijguïn, de toekantweelinkkrab, het flamingohert…
Het concept is niet nieuw. In Tjibbe Tjabbes’ wereldreis van Harm de Jonge uit 2008 vaart de achttiende-eeuwse Leidse professor Tjibbe Tjabbes twee jaar lang samen met kapitein Horzelkaak de wereld rond, met als doel onontdekte diersoorten in kaart te brengen. Het verhaal wordt op schrift gesteld wanneer na een zware storm, in de twintigste eeuw, een kistje wordt gevonden, met daarin het ‘Journael’ van de Leidse professor en zijn onvoltooide manuscript ‘Het Handtboeck Uijtsonderlijcke Beesten van het Aertrijck’. De fantastische dieren zijn getekend door Fiel Venius, lees Fiel van der Veen. Daarnaast is er Het dierelirium van professor Revillod. Daarin staan de duizenden bijzondere dieren die Revillod op zijn vele reizen heeft ontdekt. Ene Prof. dr. E.I. Kipping heeft dit werk voor de Nederlandse lezers ontsloten. De afbeeldingen van de dieren zijn in drieën verdeeld (hoofden, rompen, staarten), waardoor de lezer ze eindeloos kan combineren. Fabelachtige ontdekkingen, wonderlijke dieren, reisverhalen die niet verteld worden door de ontdekkingsreiziger zelf: nieuw is het dus niet.
Het verhaal over de ontdekking van Ultima Terra leest onderhoudend, en de auteur – wie er ook mag schuilgaan achter de naam van Stern, is het de in het colofon vermelde Ernst Slappendel, zijn voornaam is immers een anagram van Stern? – speelt een fijn spel tussen werkelijkheid en verzinsel. De drie expeditieverslagen zijn een mix van Deleo’s dagboekaantekeningen en commentaar van Stern, die niet geheel neutraal is, zoals je van een wetenschappelijk werk wel zou verwachten, maar steeds ludiek en bij momenten doorspekt van droge humor en ironie.
Maar het zijn de illustraties die je werkelijk van je sokken blazen. Deleo heeft van een hele reeks dieren één en meestal meer tekeningen gemaakt. Hij beeldt ze verbluffend realistisch af, waardoor ze iets levensechts, soms zelfs vertrouwds krijgen, hoewel ze niet bestaan en ontsproten zijn aan de ongebreidelde fantasie van de tekenaar. De illustraties, in potlood, aquarel en acryl, zijn met uiterste precisie getekend, in prachtige kleuren en vol wonderlijke details. De tot de verbeelding sprekende dieren lijken wel tot leven te komen. Hoe meer je ernaar kijkt, hoe moeilijker het wordt om te (blijven) geloven dat ze in werkelijkheid niet bestaan.
Bij de illustraties staan ook steeds de naam, de wetenschappelijke naam en wat wetenswaardigheden, interessante feiten en weetjes zeg maar, vermeld. Die laatste verlenen het geheel enerzijds nog meer authenticiteit, maar geven tegelijkertijd ook blijk van de heerlijke en grenzeloze fantasie van Deleo. Over de foedraalgiraffe (Giraffa cochleanata) – een slak met de nek en de kop van een giraf – lezen we bijvoorbeeld:
‘Sommige foedraalgiraffen hebben een rechtsgedraaide schelp, andere een linksgedraaide. Ongeveer dertig procent van de dieren lijkt in een verkeerde schelp geboren. Vaak gaan er jaren overheen, voordat een foedraalgiraffe een lotgenoot vindt en van schelp kan wisselen.’
De toekantweelingkrab heeft hersenen die verdeeld zijn over twee koppen en die informatie met elkaar uitwisselen ‘door hun snavels ritmisch tegen elkaar te tikken’. En de konijguïn ‘brengt vijanden in verwarring’: ‘In een toestand van voortdurende twijfel hangen ze in haar buurt. Moeten ze aanvallen of vluchten? Die toestand kan tot een halfuur duren, waarna de rovers afdruipen.’ Wie de prent van de konijguïn aandachtig bekijkt, begrijpt heel goed waar de verwarring vandaan komt.
Maar het heerlijkste dier in dit boek is ongetwijfeld de koraalpanter (Coralleopardus perforatus), die het lijf heeft van een panter, maar dat lichaam zit niet vol vlekken, maar vol koraalachtige gaten . Stern weet te vertellen:
‘Deleo onderzoekt nog wat het eerst ontstaat: de gaten van de koraalpanter of het kalkskelet dat ze bij elkaar houdt. Hij heeft al wel vastgesteld dat de boormossel ervoor zorgt dat de gaten in de loop der tijd groter worden. Tot het punt waarop je de koraalpanter niet meer kunt zien, maar alleen nog vermoeden.’
Een subtiele, humoristische knipoog naar het eeuwige spel tussen werkelijkheid en verzinsel.
De fijne humor, kenmerkend voor de wijze waarop Stern omspringt met het oorspronkelijke reisverslag van Deleo, zorgt bij de lezer voor flink wat binnenpretjes.
Terra Ultima. De ontdekking van een onbekend continent is met de grootste zorg uitgegeven. Een groot formaat hardcover, een prachtige lay-out vol elementen die de authenticiteit moeten ondersteunen (oude atlaskaarten, vlekken, oude krantenknipsels met daarop potloodaantekeningen van Deleo…) en de illustraties die alle ruimte krijgen. Een lust voor het oog!
Raoul Deleo: Terra Ultima. De ontdekking van een onbekend continent, Lannoo, 2021.
ISBN 9789401465946.
Bekijk zeker dit introductiefilmpje, waarin je al een eerste indruk krijgt van het boek.
Benieuwd hoe de adembenemende cover tot stand is gekomen? Je ontdekt het in deze fascinerende timelapse
Op het YouTube-kanaal van Raoul Deleo vind je trouwens nog meer boeiende filmpjes.
De website van Raoul Deleo is één groot digitaal museum. Zeer de moeite waard!
Terra Ultima staat op de longlist voor de Jan Wolkers Prijs 2021. In september wordt de shortlist bekendgemaakt, op 24 oktober kennen we de winnaar.
In VPRO-Gids kun je een lang en uiterst interessant interview lezen, waarin Raoul Deleo vertelt over hoe dit bijzondere boek tot stand kwam.
[…] Uit het juryrapport:‘ De platen zijn overrompelend, adembenemend en bijzonder verfijnd getekend met een prachtig kleurgebruik en vol bijzondere details. De illustraties nodigen jong en oud steeds weer uit te kijken, waarbij zowel herkenning als verbazing door de combinaties van bekende en onbekende dieren elkaar afwisselen. Het zijn levensechte weergaven in zwart-wit en kleur, met fantasierijke elementen en vindingrijke omschrijvingen als het schattige ‘zespotige lieveheersbeertje’, dat door de tekening haast tastbaar is.’ Het oordeel van Uitgelezen:Raoul Deleo‘s verhaal over de ontdekking van een nieuw werelddeel, Ultima Terra, leest onderhoudend, en de auteur speelt een fijn spel tussen werkelijkheid en verzinsel. Maar het zijn de illustraties die je werkelijk van je sokken blazen. Het zijn verbluffend realistische tekeningen van onbestaande dieren die ontsproten zijn aan de ongebreidelde fantasie van de tekenaar. De illustraties zijn met uiterste precisie getekend, in prachtige kleuren en vol wonderlijke details. Terra Ultima. De ontdekking van een onbekend continent is bovendien met de grootste zorg uitgegeven. Een lust voor het oog!Lees onze recensie van Terra Ultima hier. […]
[…] Ook Uitgelezen was in de wolken over dit boek. Lees onze recensie van Terra Ultima hier. […]